St Jacobs Gasthuis ( Stedelijk Museum )

Gegevens over het museum

De dispositie:

Manuaal

 

Pedaal

Bourdon 

16’ (gehalveerd’)

Aangehangen

Prestant 

8’  (gehalveerd)

 

Holpijp 

8’

 

Flûte travers 

8’(discant)

 

Octaaf 

4’

 

Fluit 

4’

 

Quint 

3’ (gehalveerd)

 

Octaaf 

2’

 

Flageolet 

1’ (gehalveerd)

 

Mixtuur 

3-sterk  (gehalveerd)

 

Cornet 

4-sterk (discant)

 

Trompet 

8’ (gehalveerd)

 

Tremulant

 

 

Toelichting:  van Dr. M. A. Vente, gepubliceerd in de Museum-folder n.a.v. de restauratie:

Het Stedelijk Museum te Schiedam- welks aula vroeger dienst deed als kerkgebouw van de Waalse gemeente- bezit een orgel, dat in 1773 is gebouwd door de orgelmaker Hendrikus Hermanus Hess te Gouda (overleden te Gouda 1794).
Eigenlijk had Hess zich toegelegd op het vervaardigen van kabinetorgels; de van zijn hand bewaarde exemplaren behoren, met die van Johann Stephan Strumphler (overleden te Amsterdam 1807), tot de mooiste van dit genre muziekinstrumenten.
Het orgel in Schiedam draagt een stempel, dat aan dit specialisme van zijn maker herinnert, zowel in technisch als in artistiek opzicht, o.a. door de overwegend chromatische opstelling van het pijpwerk en door zijn zachte intonatie.
Als bijzonderheid moet worden vermeld, dat het instrument nog vrijwel geheel oorspronkelijk is. Met de grootste piëteit voor zijn uitzonderlijke gaafheid heeft de firma Ernst Leeflang te Apeldoorn dit werk in 1968 gerestaureerd.

Front:
Het rijk.versierde rococo-front in wit en goud biedt een kostelijke aanblik. De forse middentoren wordt bekroond door een medaillon, waarop een afbeelding van Jesaja met in de ene hand de Tafelen de Wet en in de andere een Profetenrol.
Rondom deze figuur de tekst(uiteraard in het frans):” À la toi et au témoignage”(Tot de wet en tot de getuigenis-Jesaja 8 vers 20). Bovenaan sluit het medaillon met het wapen van Schiedam. De kleine pijpenvelden tussen de overhoekse zijtorens en de middentoren zijn binnenwaarts gewelfd en onderverdeeld in 3 vakken. De labia van de pijpen in deze vakken lopen sterk op en af, hetgeen een bijzonder effect geeft. De onderkant van de kas (de zgn. sofiet) met uitbundige blad-en schelpmotieven vormt een waardige afsluiting van het orgelmeubel.

Dispositie:
De dispositie werd nimmer gewijzigd. Het is dan ook het meest oorspronkelijke instrument van Schiedam en het belangrijkste nog bestaande kerkorgel van H. H. Hess.
De Bourdon 16’ van het manuaal spreekt permanent op het pedaal, ook bij gesloten registerknop (een zgn. niet –afsluitbare transmissie). De bespeler heeft daardoor de beschikking over een zestienvoets bas in het pedaal, zonder meespelen hiervan op het manuaal.
De twee oude spaanbalgen bevinden zich aan weerskanten van het orgel op de galerij in lage kasten, die voorzien zijn van ruitjes in de voorkant, zodat men de werking ervan kan waarnemen. 

Enkele typerende rococo-trekjes in de dispositie: 

Speeltafel:
De speeltafel bevindt zich aan de achterzijde van het instrument en de orgelbank staat dicht tegen de muur.
Een registrant kan helaas niet achter de organist omlopen. Vandaar , dat bij bespelingen vaak twee registranten dienst doen.
Wat direct opvalt is de grote lengte van de register-stangen bij geopende stand. De “zit” is tamelijk moeilijk en het antieke, achterwaarts liggende pedaal zwaar te bespelen, maar door de fraaie klank is dit ongerief gauw vergeten.
Het klavier heeft 53 toetsen (C-e3); het pedaal 24 toetsen (C-b).

Een bescheiden orgel, maar met een eigen klankkarakter, waarvan grote bekoring uitgaat. Het beperkte aantal registers zorgt er voor, dat het klankbeeld uiterst doorzichtig blijft en ieder détail duidelijk hoorbaar is.
Voorts noodzaakt de omvang van het instrument (één klavier en aangehangen pedaal) de speler te woekeren met de beschikbare klankcombinaties en aangepaste-vaak weinig gespeelde-composities ten gehore te brengen. Voeg hierbij de sfeer van rust, die het stijlvolle interieur van de Aula (voorheen Gasthuiskapel) ademt, dan bestaat er alle reden om met het orgel kennis te maken.
Behalve in de maanden Juli en Augustus is er op de derde zaterdag van de maand een orgelbespeling(gratis) van 15.00 uur tot 15.45 uur. In verband met de vele activiteiten rondom Kerstmis vindt de bespeling in december vaak plaats op de tweede zaterdag van de maand.

(Tekst geschreven door  C. Passchier d.d. maart 1981).

Voor informatie kan men zich wenden tot: 
Stedelijk Museum Schiedam,
Hoogstraat 112,
3111 HL Schiedam.
Telefoon 010-2463666
Fax 010-2463664
E-mail info@stedelijkmuseum.nl

Gegevens over het museum